LAY-TIME (Astarya)
Yükleme veya boşaltmanın kaç gün, saat ve dakika içinde yapılacağını gösteren bir deyimdir.
Astarya = Yükleme & Boşaltma için verilen günlük yükleme boşaltma miktarı
Gemiye yüklenecek ya da yüklenmiş miktar
Tespit edilen bu zaman, taraflar arasında kabul edilmiş navluna dahil bulunduğundan, bunun için ayrıca bir ücret talep edilemez. Astarya günleri "Notice of Readiness" (hazırlık mektubu) ile belirlenir. Bu yüzden hazırlık mektubunda veriliş, alınış, kabul ediliş tarih ve saatinin yazılı olarak belirtilip, kanıtlanması çok önemlidir.
Astarya günleri saptanırken bulunan günlerin yanına "Weather Working Days" ibaresi konularak, hava şartlarının yükleme/boşaltma üzerindeki olumsuz etkisi giderilmiş olur. Bunun yanında SHEX (Sunday Holiday Excepted) veya FHEX (Friday Holiday Excepted) ibareleri ile astarya günleri uzatılmaya çalışılır. Bunlara ek olarak "Even If Used" ibaresi ile tatil günleri çalışılsa bile Cuma, Pazar ve tatil günlerinin astarya günlerine sayılamayacağı ifade edilerek, sürastaryaya sokulur (taşıyıcının aleyhine oluşan bir durum).
DEMURRAGE (Sürastarya)
Astarya günleri aşıldığı zaman, taşıtanın ödemeyi kabul ettiği ücrettir. Tespit edilen astarya günleri bittiğinde yükleme veya boşaltma tamamlanmamışsa taşıtan, taşıyana demuragge (sürastarya) adı altında bir ücret ödemekle yükümlüdür. Demurrage için konteyner kirası da denilebilir. Konşimentoda belirtilen tarife doğru veya yanlış hukuken ödenmesi gereken miktarı gösterir. Eğer hiç bir fiyat belirtilmemişse, mahkemenin uygun gördüğü fiyat uygulanır.
Astarya ve sürastarya ile ilgili hükümle T.C.K.'nın 1030 - 1030ncu maddeleri ile tanımlanmıştır.
ARDİYE
Liman sahasını kullanan her aracın ödediği kiradır. Ardiye ücreti kullanılan süreye paralel olarak gittikçe artar. Dolu konteynerin ardiyesini müşteri, boş konteynerin ardiyesini acente öder. Dolu olan ihracat konteynerlerinden ilk 3 gün ardiye alınmaz. Ancak konteyner tahliye limanına indiği andan itibaren, ardiye ücreti de çalışmaya başlar. Ardiye, liman idaresi tarafından talep edilen bir ücrettir.
BOOKING NOTE (Ön Anlaşma)
Denizyolu ile yükünü taşıtmak isteyen bir yük sahibi, ilgilendiği geminin sahibine veya işleticisine giderek; yükünün özelliklerini, göndermek istediği limanı, yüklemenin yapılmasını istediği limanı, yükün yüklemeye hazır olabileceği tarihi bildirerek görüşür. Eğer anlaşma sağlanırsa "ön anlaşma" (booking note) imzalanır. Booking note'larda bir opsiyon süresinin konulması, ileride belgenin bir akit olarak değerlendirilmesi olasılığını ortadan kaldırır. Opsiyon sonunda anlaşma kendiliğinden düşer.
YÜKLEME ORDİNOSU
Booking note ile bir ön anlaşmaya varan taraflar, yükün gemiye yüklenmesi için, bir yükleme ordinosunu yük sahibinin eline vermeden önce, kendisinden bir istek mektubu alır. 3 nüshadan oluşan yükleme ordinosunu (Mate's receipt) yükleyene verir ve malın yüklenmesini sağlar. Hazırlanan 3 nüsha;
- Yük gemiye fiilen yüklendikten sonra gemi kaptanı veya ikinci kaptan tarafından imzalanıp, geminin mührü ile mühürlendikten sonra yükleyiciye iade edilir. Yükte ya da ambalajda bir hasar varsa ve/veya yükü ilgilendiren hususlar bu nüshaya yazılıp, imzalanır. Bu nüsha ile yükün fiilen gemiye hangi durumda yüklendiği ispat edildiğinden, acente buna istinaden konşimentoyu yükleyiciye verir.
- Acente tarafından imzalanan bu nüsha gemide kalır. Gemi kaptanı taşıma veya boşaltma esnasında, acente tarafından düzenlenmiş diğer evrakı (manifesto, konşimento vb.) elindeki bu nüsha ile kontrol eder.
- Bu nüsha acentenin nezdindeki gemi dosyasına konulmak üzere tanzim edilip, yükleyicinin yükleme talimatı ve konşimentonun alınıp/satılamaz nüshası ile birlikte dosyada saklanır.
MANİFESTO
Gelen veya giden malın ne olduğunu, ağırlığını, nasıl paketlendiğini, vardığı yerde kime teslim edileceğini vs. gösteren evraktır. Manifesto, yükleyen tarafın acentesi tarafından hazırlanır ve tahliye limanı acentesine gönderilir. Tahliye limanındaki acente, manifestoyu tercüme ettirerek en geç 24 saat içinde gümrüğe teslim eder. Mal tahliye limanına geldiğinde gemideki yük tercüme edilmiş manifesto ile kontrol edilir ve uygun görülürse gemiyi boşaltma emri verilir. Eğer gemi birden çok limana uğrayacaksa, her liman için ayrı manifesto düzenlenerek, ilgili limanlara gönderilir. Diğer limanlarda da yükleme yapılacaksa, o limanlardaki acenteler de manifesto düzenleyerek ilgili limanlara gönderirler. Manifesto gemideki malın gümrük tarafından takibi nedeniyle, önemli bir belgedir. Manifesto sadece gemide bulunan malların detaylı bir dökümü olup, navlun bedelleri belirtilmez.
DESPATCH
Taşıtanlar yükleme ve boşaltmayı saptanmış bulunan astarya günlerinin bitiminden önce tamamladıkları takdirde, taşıtanlar, taşıyanlardan veya gemi sahiplerinden ücret talep etme hakkına sahip olurlar. Genellikle sürastarya ücretinin yarısı kadar bir bedel kabul edilir. "Free Despatch" ibaresi kullanılarak, olası bir despatch ücreti ödenmez.
KONŞİMENTO
(T.T.K. 5nci Ayrım Md.1097-1118)
Yükün hangi durumda gemiye alındığını, yüklendiğini, hangi koşullar altında taşınacağını ve teslim edileceğini belirten kıymetli evraktır. Malların sahipliğini konteyner mühür numaraları ile birlikte gösteren, kimin adına tanzim ve ciro edildiği ve hangi mal için tanzim edilmişse hukuki olarak mal üzerindeki ve kanunlardan doğacak bütün hak ve sorumlulukların o şahsa ait olduğunu gösteren belgedir. Konşimento yüklemenin yapıldığını veya yapılacağını ispat eden belgedir. T.T.K. Md.1098 göre konşimentoda olması gereken bilgiler aşağıdaki gibidir;
- Kaptanın adı ve soyadı,
- Taşıyanın ad ve soyadı / Ticaret unvanı,
- Geminin adı ve tabiiyeti,
- Yükletenin adı ve soyadı / Ticaret unvanı,
- Gönderilenin adı ve soyadı / Ticaret unvanı,
- Yüklemenin yapılacağı liman,
- Tahliyenin yapılacağı liman veya buna dair talimat alınacak yeri,
- Gemiye yüklenen veya taşınmak üzere teslim alınan malların;
o Cinsi,
o Ölçüsü,
o Sayı, tartı veya adeti,
o Markaları,
o Haricen belli olan hal ve maliyeti,
- Navluna ait şartlar,
- Tanzim olunan nüshalar.
Gemi yetkilisi gemiye gönderilen yükleme ordinosuna, varsa yük hakkında gerekli gördüğü rezervleri, notları, yükleri ve ambalajı hakkındaki bilgileri yazarak bir kopyasını yük sahibine, diğer kopyasını da gemi sahibine verir. Gemi sahibi veya acentesi kendisine ulaşan ordinoya göre konşimento düzenleyerek, bunu yük sahibine teslim eder. "Not Negotiable" ibaresi olan konşimentolar hiçbir şekilde ciro edilemez, devredilemez.
Tesellüm Konşimentosu (Received Bill of Lading): Yükün gemiye teslim edilmesinin şart olmadığı durumlarda hazırlanır. Bu tür konşimentolar yük taşıyıcıya taşınmak üzere teslim edildiğinde hazırlanır. (Teslim Konşimentosu)
Yükleme Konşimentosu : Yükün ne zaman ve hangi gemiye yüklenmiş olduğuna dair şerh verildiği takdirde bu konşimento yükleme konşimentosu hükmünde olmaktadır.
Konşimento işlerinde bir anlaşmazlığa yer verilmemesi için, aşağıda belirtilen hususlara dikkat etmek gerekir;
- Evrakların ibrazı istendiği zaman, tam takım olarak takdim edilebilmeli.
- Değişiklikler gemi işleticisinin veya acentesinin yetkili bir kişisi tarafından tasdik edilmiş olmalı.
- Konşimentonun, belirli yükün ambalajının yetersiz olması nedeniyle yükün hasarlı olduğu hakkında bir şerhi taşıması halinde, temiz konşimento (Clean Bill of Lading) olmamasından dolayı finansal ödeme için banka tarafından kabul edilebilir olmalı.
- Evrak "ONBOARD" (GEMİDE) ibaresi taşımalı.
- "ONBOARD" şerhini taşıyan, fakat acentesi tarafından tarihlenmemiş, imzalanmamış ve/veya paraflanmamış olmamalı.
- Konşimento, emre muharrer düzenlenmiş ise açık cirolu olmaması.
- Akreditif şartları CF veya CIF kontratlarından bahsediyorsa konşimento, "FREIGHT PREPAID" (Navlun peşin ödenmiştir) ibaresini taşımalı.
- Navlun ücreti faturaya dahil edilmişse, konşimento "FREIGHT PREPAID" ibaresi taşımalı.
- Akreditif, konşimentonun doğrudan doğruya nama yazılı olması gerektiğini yazıyorsa, konşimento emre muharrer hazırlanmamalı.
- Konşimento akreditifte son yükleme tarihi olarak belirtilen tarihten sonraki bir tarihi taşımamalı.
- Konşimento yükleme tarihinden itibaren 21 gün içinde tevdi edilmeli.
- Konşimentodaki malın detayı ordinodakinden farklı olmamalı.
- Akreditifte gerekli olması nedeniyle, navlun miktarı muhakkak gösterilmeli.
- Yükleme yazılı olandan farklı bir limanda yapılmış olmamalı.
- Açık olarak resmi olmadığı halde, diğer çeşit konşimentolar ibraz edilmemeli, hazırlanmamalı.
Konşimentonun kaybolması durumunda armatör, alıcıdan banka teminat mektubu ister. Bunun sonucu olarak müşteriler teminat mektubu karşılığında, bankaya her 3 ayda bir faiz ödemek zorunda kalırlar. Türkiye'de genellikle 5 yılık teminatlar istenir.
Diğer bir çözüm ise mahkeme kararı ile kayıp ilanı çıkartmaktır. Böylece yeni konşimento çıkartılır. Fakat şahsi veya banka taahhüdü gerekebilir.
